تاثیر مدیتیشن بر مغز و امواج آن

ما در دنیایی پرسرعت و پر از هیاهو زندگی می‌کنیم که ذهن انسان بیش از هر زمان دیگری در معرض استرس، اضطراب و اطلاعات بی‌پایان قرار دارد. در چنین شرایطی، مدیتیشن به عنوان یکی از قدیمی‌ترین روش‌های آرام‌سازی ذهن و بدن، بیش از پیش مورد توجه دانشمندان و روان‌شناسان قرار گرفته است. اما نکته جالب اینجاست که تاثیر مدیتیشن بر مغز فقط به احساس آرامش یا تمرکز لحظه‌ای محدود نمی‌شود؛ بلکه علم نشان داده که مدیتیشن در سطح ساختاری و عملکردی نیز مغز انسان را تغییر می‌دهد.

جالب است بدانید که مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که تنها چند هفته تمرین مداوم مدیتیشن می‌تواند نواحی خاصی از مغز را تقویت کند، حجم ماده خاکستری را افزایش دهد و حتی مسیرهای عصبی مرتبط با شادی و تمرکز را بازسازی کند. در این مقاله، با تکیه بر یافته‌های علمی معتبر، به صورت دقیق بررسی می‌کنیم که اثر مدیتیشن کردن بر مغز چگونه است و چرا بسیاری از متخصصان سلامت روان، آن را به عنوان ابزاری علمی و اثربخش برای بهبود کیفیت زندگی توصیه می‌کنند.

مدیتیشن چیست و چگونه مغز را درگیر می‌کند؟

مدیتیشن یا مراقبه، فرآیندی ذهنی است که در آن فرد با تمرکز آگاهانه بر تنفس، افکار یا احساسات خود، ذهن را از آشفتگی‌ها آزاد می‌کند. برخلاف تصور عموم، مدیتیشن صرفاً “خالی کردن ذهن” نیست؛ بلکه نوعی آموزش ذهن برای مشاهده بدون قضاوت است. وقتی فرد در حالت مدیتیشن قرار می‌گیرد، امواج مغزی از حالت بتا (حالت هوشیاری و اضطراب) به آلفا و تتا تغییر می‌کنند. این تغییر نشان‌دهنده‌ی آرامش عمیق و تمرکز ذهنی است. از همین‌جاست که تاثیر مدیتیشن بر امواج مغز آغاز می‌شود.

تحقیقات دانشگاه هاروارد نشان داده است که تمرین مدیتیشن به‌صورت روزانه ۲۰ دقیقه می‌تواند فعالیت قشر پیش‌پیشانی را افزایش دهد؛ بخشی از مغز که مسئول تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و خودآگاهی است.

تاثیر مدیتیشن بر ساختار مغز

یکی از جالب‌ترین یافته‌های علمی درباره‌ی تاثیر مدیتیشن بر مغز، توانایی آن در ایجاد تغییرات فیزیکی در ساختار مغزی است. در ادامه به مهم‌ترین تغییرات اشاره می‌کنیم:

الف) افزایش ضخامت قشر مغز

مطالعه‌ای از دانشگاه ماساچوست نشان داد افرادی که حداقل ۸ هفته مدیتیشن می‌کنند، ضخامت قشر مغزی‌شان در نواحی مرتبط با توجه و پردازش هیجانات افزایش می‌یابد. این یعنی مغز، همانند عضله، با تمرین مدیتیشن قوی‌تر می‌شود.

ب) افزایش حجم هیپوکامپ

هیپوکامپ بخشی از مغز است که نقش کلیدی در حافظه و یادگیری دارد. مدیتیشن باعث افزایش حجم این ناحیه می‌شود، در نتیجه قدرت یادگیری و تمرکز بالا می‌رود. به همین دلیل، مدیتیشن نه‌تنها برای سلامت روان، بلکه برای تقویت عملکرد شناختی نیز بسیار مفید است.

ج) کاهش آمیگدالا (مرکز اضطراب مغز)

آمیگدالا بخش مسئول واکنش‌های استرسی در مغز است. تحقیقات نشان داده‌اند که پس از چند هفته مدیتیشن، اندازه و فعالیت آمیگدالا کاهش پیدا می‌کند. این بدان معناست که فرد در شرایط پراسترس، آرام‌تر و منطقی‌تر واکنش نشان می‌دهد.

فواید مدیتیشن برای مغز شامل بازسازی تعادل بین بخش منطقی و هیجانی مغز است؛ یعنی جایی که آرامش جایگزین اضطراب می‌شود.

تاثیر مدیتیشن بر امواج مغز و تمرکز ذهنی

یکی از جنبه‌های علمی و شگفت‌انگیز تاثیر مدیتیشن بر امواج مغز، تغییر الگوهای الکتریکی در مغز است. در حالت عادی، ذهن ما درگیر امواج بتا است که با فعالیت ذهنی بالا، اضطراب و تنش همراه‌اند. اما هنگام مدیتیشن، مغز وارد حالت امواج آلفا، تتا و حتی گاما می‌شود.

• امواج آلفا: مرتبط با آرامش، خلاقیت و تمرکز درونی هستند.
• امواج تتا: نشان‌دهنده‌ی حالت آرامش عمیق بین بیداری و خواب هستند.
• امواج گاما: با بینش، آگاهی عمیق و همدلی ارتباط دارند.

نتیجه این تغییرات، ذهنی آرام و متمرکز است. به همین دلیل، مدیتیشن برای دانش‌آموزان، مدیران پرمشغله و افرادی که نیاز به تمرکز بالا دارند، توصیه می‌شود.

مدیتیشن بر عملکرد شناختی و حافظه چه اثری دارد؟

اگر بخواهیم یکی از مهم‌ترین فواید مدیتیشن برای مغز را نام ببریم، باید به بهبود عملکرد شناختی اشاره کنیم. مدیتیشن باعث افزایش جریان خون در قشر پیش‌پیشانی و هیپوکامپ می‌شود؛ دو ناحیه‌ای که در تمرکز، تصمیم‌گیری و حافظه نقش حیاتی دارند. در نتیجه، مدیتیشن:

• توانایی تمرکز طولانی‌مدت را افزایش می‌دهد
• واکنش‌های احساسی را کنترل‌پذیرتر می‌کند
• از فراموشی و زوال شناختی در سنین بالا جلوگیری می‌کند

تحقیقات روی راهبان تبتی نشان داده است که سال‌ها مدیتیشن، سطح بالایی از امواج گاما را در مغز آن‌ها ایجاد کرده است؛ امواجی که با خلاقیت، بینش و حافظه‌ی فوق‌العاده در ارتباط‌اند.

کاهش استرس و اضطراب؛ اصلی‌ترین اثر مدیتیشن بر مغز

وقتی مغز دچار استرس می‌شود، هورمون کورتیزول ترشح می‌شود که اثرات مخربی بر سلول‌های عصبی دارد و همان موقع ما شاهد سردرد، میگرن و یا دردهای دیگر در بدن خواهیم بود. اما مدیتیشن با کاهش فعالیت آمیگدالا و افزایش تعادل در سیستم عصبی پاراسمپاتیک، سطح کورتیزول را کاهش می‌دهد. نتیجه این فرآیند شامل موارد زیر می‌باشد:

• کاهش اضطراب و افسردگی
• بهبود کیفیت خواب
• افزایش احساس شادی و رضایت از زندگی

به همین دلیل، روان‌پزشکان و روان‌درمانگران مدرن، مدیتیشن را به عنوان بخشی از درمان اختلالات اضطرابی، PTSD و حتی افسردگی تجویز می‌کنند.

تاثیر مدیتیشن بر مغز در سنین مختلف

جالب است بدانید که اثر مدیتیشن بر مغز محدود به هیچ سنی نیست؛ چرا که تحقیقات علمی نشان داده‌اند که حتی پس از ۶ هفته تمرین منظم مدیتیشن، مغز افراد مسن شروع به ایجاد ارتباطات عصبی جدید می‌کند؛ پدیده‌ای که «انعطاف‌پذیری عصبی» نام دارد.

• در کودکان و نوجوانان، مدیتیشن باعث افزایش تمرکز، کاهش اضطراب امتحان و رشد هوش هیجانی می‌شود.
• در بزرگسالان، به افزایش بهره‌وری و کاهش استرس شغلی کمک می‌کند.
• در سالمندان، مدیتیشن می‌تواند روند زوال عقل را کند کرده و حافظه را تقویت کند.

مدیتیشن و ارتباط مغز با بدن

مدیتیشن فقط ذهن را آرام نمی‌کند؛ بلکه از طریق مغز، اثرات عمیقی بر بدن نیز دارد. وقتی مغز در حالت آرامش قرار می‌گیرد، سیستم عصبی بدن نیز پیام‌های آرام‌بخش به اندام‌ها می‌فرستد. در نتیجه:

• ضربان قلب متعادل می‌شود
• فشار خون کاهش می‌یابد
• سیستم ایمنی تقویت می‌شود

در واقع، تاثیر مدیتیشن بر مغز نقطه‌ی آغاز واکنشی زنجیره‌ای است که سلامت کل بدن را بهبود می‌دهد.

چقدر زمان لازم است تا تاثیر مدیتیشن بر مغز را ببینیم؟

برخلاف باور عمومی، برای دیدن اثر مدیتیشن بر مغز نیازی به سال‌ها تمرین نیست. بر اساس مطالعه‌ای در مجله Psychiatry Research: Neuroimaging، تنها پس از ۸ هفته مدیتیشن روزانه‌ی ۲۰ دقیقه‌ای، تغییرات محسوسی در ساختار مغز (افزایش حجم ماده خاکستری در هیپوکامپ) مشاهده شد. با این حال، استمرار مهم‌ترین عامل است. مدیتیشن مانند ورزش ذهن است؛ هرچه منظم‌تر تمرین کنید، مغز قوی‌تر و متعادل‌تر می‌شود.

جمع‌بندی

تاثیر مدیتیشن بر مغز یکی از شگفت‌انگیزترین یافته‌های علوم اعصاب در دهه‌های اخیر است. مدیتیشن نه‌تنها ذهن را آرام می‌کند، بلکه ساختار مغز را بازسازی و عملکرد آن را بهبود می‌بخشد. این تمرین ساده‌ی ذهنی می‌تواند ضخامت قشر مغز را افزایش دهد، حافظه و تمرکز را تقویت نموده، اضطراب و استرس را کاهش دهد و حتی روند پیری مغز را کند نماید.

به بیان ساده، مدیتیشن پلی است میان ذهن آگاه و مغزی سالم. اگر به دنبال آرامش، تمرکز و تعادل در زندگی هستید، تنها کافی است روزی چند دقیقه در سکوت بنشینید و اجازه دهید ذهن و مغزتان نفس بکشند. فقط به خاطر داشته باشید: تاثیر مدیتیشن بر مغز با اولین نفس آگاهانه آغاز می‌شود. همین حالا شروع کنید.

این مقاله توسط تیم مجله اینترنتی بدونید، تولید و آماده گردیده‌ست.